Willy Covary

Playboys van Bacongo

Allingresso voor zijn huis in Bacongo

Lalhande voor een fotostudio

Eric

Samba

Congo's dandy's

Op mijn rondje langs de velden stuitte ik op de foto's van de Italiaanse fotograaf Daniele Tamagni. Het zijn beelden van Afrikanen in opvallend blitse pakken, die scherp contrasteren met de bouwvallige, verpauperde omgeving. Zijn ze een grap? Kijk ik naar een reclamecampagne voor de United Colors of Benetton?

In de fotobijschriften werd melding gemaakt van Sapeurs. Hé! Daar heb ik eerder over gelezen! In dat prachtvolle boek van de Belgische schrijver David van Reybrouck: Congo. Een geschiedenis.

Van Reybrouck verhaalt in zijn boek hoe Mobuto in de jaren 1960 een dictatuur vestigde waarin politieke partijen verboden waren en op vrije meningsvorming een absoluut taboe rustte. Politieke tegenstand en studentenverzet roeide hij met wortel en tak uit. Martelen en plotselinge verdwijningen waren dan ook aan de orde van de dag. Mensen durfden amper uit eten te gaan - misschien briefden de obers het gesprek aan tafel wel door. Mobuto voerde een economische politiek waarmee hij Congo niet aan de rand van de afgrond bracht, maar regelrecht de afgrond instortte. Alleen militairen kwamen in materieel opzicht niets te kort. Het leger vormde tenslotte de hoeksteen van Mobuto's almacht.

In het kader van een soort terug-naar-de-eigen-Afrikaanse-identiteit politiek vaardigde Mobuto een verbod uit op westerse (want koloniale) kleding. Voor mannen betekende dat dat ze hun pak met stropdas thuis moesten laten en verplicht waren een 'abacost' te dragen. Dit was een hooggesloten, op een Nehru-pak lijkende outfit, met korte kraag en sjaal en door moest gaan voor authentiek Afrikaans.

David van Reybrouck beschrijft vervolgens hoe de Sapeurs op het toneel verschenen: 'Jongeren die een hekel hadden aan het mobutisme, ontwikkelden een heel aparte vorm van maatschappelijk commentaar. Zij moorden niet met woorden of beelden, maar met kleren. Het pak van de évolué was verboden, de obligate abacost vonden ze ouderwets. Daarom hulden ze zich in gloednieuwe, uiterst opzichtige outfits. Ze spaarden hun geld en importeerden peperdure merkkleding uit de boetieks aan de Louiselaan in Brussel en de Place Vendôme in Parijs, althans dat beweerden ze. Hun beweging doopten ze la Sape (Société des Ambianceurs et Personnes Élégantes, de Vereniging van Sfeermakers en Stijlvollen). [...] Het was een uiterst merkwaardige beweging. Op het eerste gezicht leek het belachelijk om in crisistijd als man in Kinshasa rond te lopen met een protserige zonnebril, een hemd van Jean-Paul Gaulthier en een bontjas van nerts, maar het materialisme van de sapeurs was sociale kritiek, zoals de punk dat in Europa was. het verbeeldde een grondige afkeer van de ellende en de repressie die ze kenden en stond toe te dromen van een Zaïre zonder zorgen. Materialisme is een van de bekendste symptomen van armoede. La Sape ging over succes, over zichtbaarheid, over opvallen en scoren. Discotheken betrad je met een combinatie van chic, choc et chèque. De ware sapeur was übercool: hij bewoog en sprak met volmaakte beheersing, hij trakteerde zijn vrienden op bier en versierde grietjes met een vingerknip. Hij was een dandy, een playboy, een snob. Luxe betekende aanzien. De sapeur werd niet geminacht maar bewonderd. Voor vele straatarme jongeren hield zijn extravaganza de hoop levend'.

La Sape begon in de jaren 1960 als rebellie tegen het regime van president Mobuto, maar een rondje internet leert dat het verschijnsel van de sapeurs niet beperkt bleef tot Congo. Daniele Tamagni is ook niet de enige die hen vereeuwigde. De eveneens Italiaanse fotograaf Francesco Giusti fotografeerde Sapeurs in Congo-Brazzaville. Hij sleepte er in 2010 een World Press Photo Award mee in de wacht. In de categorie Arts and Entertainment won hij de 2e prijs stories.

In 2010 waren de sapeurs ook in Amsterdam te bewonderen. Het Prins Claus Fonds (onder andere) organiseerde toen, tijdens de Amsterdam Fashion Week, een spectaculair mode-evenement: op de muziek van jonge Afrikaanse DJ's trok een bonte stoet Sapeurs 'from all over the African continent', uit Congo, Ghana, Rwanda en Morocco over de catwalk.

Onderstaande foto's van sapeurs zijn van Francesco Giusti.