Hans Blüher en de Wandervogel
Inleiding
Hans Blüher was een van de meest kleurrijke figuren van de Wandervogel, een jeugdvereniging in Duitsland die in 1901 door gymnasiumscholieren werd opgericht. Hun belangrijkste activiteit was rondtrekken in de 'onbedorven natuur', de Fahrt. Verder hielden ze zich bezig met sport, spel en muziek maken en bezochten ze burchten, ruïnes en musea om hun kennis van de Duitse 'Heimat' te vergroten.
Jongens van de Steglitzer Wandervogel uit Berlijn op großer Fahrt.
De naam 'Wandervogel' is later gebruikt om de hele jeugdbeweging van voor de Eerste Wereldoorlog aan te duiden. De jeugdbeweging was niet een eenduidige en centraal geleide organisatie. Zij bestond in feite uit een hele verzameling kleine of grotere groepen, die allemaal verschillende ideeën hadden over het wezen van het 'Wandervogeltum'. Je had de Altwandervogel, Steglitzer Wandervogel e.V., 'abstinente Freischaren' en de Reformpedagogische en levenshervormende Bünde. Verder behoren tot de jeugdbeweging ook talloze tijdschriften die door de verschillende groepen werden uitgegeven, en haar schrijvers en lezerskringen.
Bij de Wandervogel hoorden niet de confessionele jeugdbewegingen, de padvinderij of de jeugdorganisaties die verbonden waren aan een kerk of politieke partij. Het belangrijkste verschil tussen deze groepen en de Wandervogel is dat zij door volwassenen waren opgericht en geleid. Zij hadden bovendien in de eerste plaats een opvoedkundige functie (1). De Duitse jeugdbeweging daarentegen was door en voor de jeugd zelf opgericht, alhoewel deze autonomie niet overschat moet worden, zoals later zal blijken (2).
Hans Blüher rond 1920.
In 1912 shockeerde Hans Blüher de jeugdbeweging én de beschaafde burgerij met de publicatie van twee boeken: Wandervogel, Geschichte einer Jugendbewegung en de monografie Die Deutsche Wandervogelbewegung als erotisch Phänomen. In het eerste werk beschrijft hij de Wandervogel als een revolutie van de jeugd tegen de 'Väterkultur'. In het tweede boek laat hij zien dat dit als een 'erotisches Phänomen' geïnterpreteerd moet worden. Later werkt hij zijn theorie van de Eros en de Männerbund (de Wandervogel is daar volgens hem een voorbeeld van) verder uit in een maatschappijtheorie in Die Rolle der Erotik in der Männlichen Gesellschaft.
Over de Wandervogel en Hans Blüher gaat deze geschiedenis. Het begint met een historisch overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling van de Wandervogel tot 1914. Daarna schets ik het cultureel en maatschappelijk kader waarin de jeugdbeweging rond 1900 ontstond. Hier zal ik ook ingaan op de literatuur over het Wandervogelfenomeen. Er is vaak geprobeerd om het verschijnsel van de Wandervogel te analyseren en te verklaren, maar schrijvers zijn het er niet over eens of de jeugdbeweging gezien moet worden als een vorm van rebellie, terugtrekking of juist conformisme. Ten slotte zal een belangrijk deel van deze geschiedenis gaan over de Wandervogel Hans Blüher.