Hans Blüher, een enfant terrible

Hans Blüher en zijn moeder.

Hans Blühers karakter laat zich het beste kenmerken door de grote hoeveelheid tegenstrijdigheden die hij in zich verenigde. Hij combineerde een verlegen karakter met een heel agressieve manier van schrijven. Zijn antisemitisme sloot omgang met joden niet uit en zijn radicaal rechtse politieke ideeën deden niets af aan het feit dat hij met mensen van links beter kon opschieten dan met mensen van rechts.

Over zijn vroege jeugd is niet zoveel bekend. In zijn autobiografie Werke und Tage. Geschichte eines Denkers besteedt hij bijna alleen aandacht aan de school, de leraren en de Wandervogel. Hans Blüher werd op 17 februari 1988 geboren in Freiburg in Selezië. Hij was waarschijnlijk enig kind, want hij schrijft niets over zusjes of broers. Zijn vader Herrmann Blüher was apotheker. Hans Blüher beschrijft hem als een hele aimabele man die veel begrip had voor de dromerige aard van zijn zoon (30). Over zijn moeder schrijft Hans Blüher nog minder. Het enige dat we van haar weten, is dat zij Helene Aschenborn heette.

Toen Hans Blüher zeven jaar was verhuisde de familie Blüher naar Steglitz. Daar bezocht Hans Blüher van 1898 tot 1908 het Gymnasium. Hij was geen briljante leerling en hij bleef ook een keer zitten. Volgens Hans Blüher kwam dit doordat hij tijdens de lessen teveel zat te dromen en dat werd weer veroorzaakt door zijn te grote fantasie. Dit gedrag bracht hem al snel in conflict met Carl Todt, de geschiedenisleraar op het gymnasium. Hans Blüher noemt hem 'der Hasser der Jugend'. Todt probeerde bij Blüher de 'stets zum Ausbrechen geneigte Phantasie in schranken zu halten und sie der gebietenden Macht der Logik zu unterwerfen' (31). De ongelijke strijd tussen Hans Blüher en Todt mondde uiteindelijk uit in een zelfmoordpoging van Hans Blüher. Hoe hij dit gedaan heeft schrijft hij er verder niet bij. Hij was toen 14 jaar. Met andere leraren kon Hans Blüher wel heel goed opschieten, zoals Max Pohl, de zangmeester, en Walter Busch, die filosofie gaf. Zij waren met Ludwig Gurlitt de enige werkelijke humanisten op het humanistische Gymnasium (32).

Een jonge Hans Blüher.

In 1901 kwam Hans Blüher via een schoolvriend in contact met de Wandervogel. Dit is de belangrijkste gebeurtenis geweest in zijn leven. Zonder de Wandervogel zou hij naar zijn zeggen een heel ander mens geworden zijn (33). Al snel had Blüher binnen de Wandervogel de bijnaam 'Gestalt', vanwege zijn magere lichaamsbouw. Het gedrag van 'Gestalt' vormde later de reden dat de spanningen binnen de Wandervogel tussen Fischer en Siegfried Copalle voor het eerst naar buiten kwamen. Siegfried Copalle maakte in de zomer van 1903 met een groep Wandervögel een grote reis naar Westfalen. Tijdens die reis zag Copalle zich genoodzaakt scholier 'Gestalt', alias Hans Blüher, voortijdig naar huis te sturen vanwege een gebrek aan discipline tijdens de reis en op verdenking van onzedelijk gedrag. Na zijn terugkeer eiste Copalle dat Blüher uit de Wandervogel werd gezet. Fischer nam Blüher na een "hochnotpeinlichen Verhör" in bescherming en oordeelde dat Copalle niet bevoegd was Blüher naar huis te sturen (34). Dit voorval luidde het begin in van de spanningen tussen Copalle en Fischer die in 1904 leidden tot de splitsing binnen de Wandervogel.

Blüher zegt in zijn biografie dat zijn gedrag voortkwam uit verzet tegen Copalle, omdat hij brak met de traditie van Fischer. Bij Fischer was het gebruikelijk dat iedereen ondanks zijn afkomst gelijk behandeld werd. Bij Copalle kwam het voor dat de jongens met rijkere ouders zich tegoed deden aan gebraden schnitzels en wijn, terwijl de rest moest toekijken (35). Uit onderzoek blijkt dat dit gedrag van Copalle niet erg aannemelijk is.

Deceptie in Basel en Berlijn

Na het Gymnasium trad Hans Blüher "in de voetsporen van Nietzsche" en ging klassieke filologie studeren aan de universiteit van Basel (36). Na zes semesters hield hij het echter voor gezien, omdat hij nog maar weinig terug kon vinden van de geest van Nietzsche die hij gehoopt had hier te vinden. Mogelijk uit hij hiermee zijn kritiek op de statusvermindering van de universiteit in zijn tijd. Hans Blüher voelde zich ook eenzaam in Basel. Na zijn lidmaatschap van de Wandervogel vond hij het beneden zijn waardigheid lid te worden van de Korporationen, Burschenschaften of Korpsen waar de andere studenten hun vrije tijd doorbrachten. Toen ook nog zijn eerste liefde met 'Röschen' Therese Heinrich op niets uitliep, vertrok hij uit Basel en maakte een lange reis naar Italië. Daarna keerde hij terug naar Berlijn om verder te studeren aan de Friedrich-Wilhelm Universiteit. Hij studeerde nog 10 semesters en hield zijn studie toen voor gezien. Hij beschrijft de universiteit als een geestelijk warenhuis, waarin hij kocht wat hij kon gebruiken (37). Maar erg serieus nam hij zijn studie niet meer. Zijn aanvankelijke roeping om leraar te worden en de leerlingen te beschermen tegen de opkomende 'Zerstörende machten', was hij ook kwijt. Om zich op zijn toekomst te bezinnen, maakte hij nog vier reizen naar Italië. Deze reizen verliepen geheel in Wandervogelstijl: in zijn Kluft leefde hij als een landloper en alleen op die manier voelde hij zich in zijn element (38).

Ondertussen begonnen zijn ouders zich steeds meer zorgen te maken over de toekomst van hun zoon. Een ambtelijke carriëre was immers uitgesloten, omdat Hans Blüher zich op zijn 21e officieel uit de kerk had laten schrijven (wat hij later overigens weer ongedaan maakte). De uiteindelijke oplossing voor deze carrièreproblemen bracht Wilhelm Jansen, een Wandervogelleider. Willie Jansen stelde voor een geschiedenis van de Wandervogelbeweging te schrijven. Hans Blüher greep dit plan met beide handen aan. Het bleek een goede greep, want het boek verkocht heel goed. Het feit dat het boek alleen onder de toonbank mocht worden verkocht was hiervoor geen belemmering. Van de opbrengsten van het boek kon hij zelfs wat grond kopen in de buurt van Helmsdorf, bij Berlijn. Het was maar een klein stukje grond van 600 m², maar het was groot genoeg om een huis met een tuin op te bouwen. Na dit debuut besloot hij schrijver te blijven (39). Een officiële loopbaan was nu trouwens toch van de baan vanwege de schandalige inhoud van het boek.

Maar daarover straks meer.

De boeken die Hans Blüher in zijn verdere leven schreef, gaan over de meest uiteenlopende onderwerpen: anti-feminisme, theologie, politieke wetenschappen, een nieuwe medische theorie over neuroses en over het anti-semitisme.

Hans Blüher was zijn hele leven een buitenstaander, ook in politiek opzicht. Hij vond de Weimarrepubliek de slechtste oplossing voor de problemen van Duitsland, maar van de nazi's moest hij daarna ook niets hebben. Hitler noemde hij een Neanderthaler en de nazibeweging bestempelde hij als 'Steinzeit Rasse' en 'Untermenschen dictatuur'. Er klinkt wel enige verbittering bij hem door als hij schrijft dat hij het betreurde dat hij door zijn boek Die Rolle der Erotik in der Männlichen Geselschaft een 'Ausgestossener der Gesellschaft' werd. Hij kon daardoor geen lid worden van de conservatieve 'Herrenclubs' in de Weimarrepubliek, terwijl hij zich daar toch het meest thuis had gevoeld (40).