Weerzien met Duitsland

Begin 1942 nam Klaus Mann het besluit dienst te gaan doen in het Amerikaanse leger. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog had hij het standpunt van het absolute pacifisme al verlaten. Nu vroeg hij zich wederom af of het voldoende was de zaak van de menselijke vooruitgang (de strijd tegen het fascisme) enkel te dienen met de wapens van de geest.

Klaus Mann trad evenwel niet alleen om politieke redenen in het leger. Het was voor hem vooral ook een manier om zijn crisisgevoel en depressie te vergeten, die door de mislukking van Decision verergerd waren. Daarnaast speelde zijn leefsituatie in New York een rol. Hij nam gretig deel aan het culturele leven, maar bleef kampen met eenzaamheid en het gevoel een buitenstaander te zijn. Als soldaat hoopte hij niet meer uitgesloten te zijn van een gemeenschap. 'Ben de vrijheid zat; de eenzaamheid zat. Verlangen naar een gemeenschap. De wens, deel van iets te zijn, te dienen !', schreef hij in zijn dagboek (64).Tot twee keer toe werd Klaus Mann afgewezen door het leger. De officiële redenen voor de afwijzing waren zijn slechte gezondheid en het feit dat hij nog geen Amerikaans staatsburger was. Sterker dan ooit werd hij nu geplaagd door depressies. In zijn dagboek schreef hij: 'Ich möchte gerne sterben. Das Leben ist mir unangenehm'(65).

Klaus Mann als Amerikaans officier in 1943.

In december 1942 mocht hij toch het leger in en werd hij ingedeeld bij de radio-uitzendingencompagnie. Het werd een ontgoochelende ervaring. Onder de soldaten bleef hij als intellectueel een buitenstaander. Bovendien was hij geschokt door de 'Kafkaiaanse hiërarchie' in het leger en het racisme onder de soldaten. Ook de politieke onwetendheid over de achtergrond van de oorlog vond hij schrikbarend. Een jaar lang bleef hij zonder opgaaf van redenen gestationeerd in Amerika. In brieven smeekte hij om informatie over de reden van zijn uitgesteld verblijf in Amerika en deed hij uitgebreid afstand van zijn communistische sympathieën. Het mocht niet baten. Later bleek dat Klaus Mann sinds 1940 bij de FBI bekend stond als homoseksueel (verboden in het leger) en communist en sindsdien bespioneerd werd.

Nog bitterder de terugkeer

In december 1943 was het dan toch zo ver dat hij naar Europa mocht. In januari 1944 stapte hij in Marokko aan land en vertrok vervolgens naar Italië. Bij het terugdringen van de Duitse troepen in Italië werd hij ingezet in de psychologische oorlogsvoering. Hij schreef pamfletten, radiotoespraken en luidsprekerteksten, die de Duitse soldaten in de loopgraven moesten overhalen om de strijd op te geven.

Klaus Mann als Amerikaans soldaat in 1944

Klaus Mann in 1944.

In mei en juni 1945 reisde hij als reporter door Duitsland en Oostenrijk. Het weerzien met Duitsland was één grote teleurstelling. 'Bitter is de verbanning, nog bitterder is de terugkeer' schreef hij in Het Keerpunt (66). Terug in Duitsland bleek niemand geïnteresseerd in de emigranten. Dat hij ergens anders op gerekend had, blijkt uit brieven uit deze periode. Daarin schreef hij dat een baan als uitgever van een Duitse krant of hoofd van een radiostation hem wel zou passen (67). In plaats daarvan liet uitgeverij Eduard Jacobi hem weten dat Mephisto niet in het Duits zou worden uitgegeven, omdat Gustav Gründgens inmiddels weer een gevierd acteur was in Duitsland. Klaus Mann schrok bovendien van de apathie en het zelfmedelijden dat hij aantrof. De Duitsers waren zich niet bewust van de morele implicaties van hun nederlaag. Zij begrepen niet waarom zij 'of all people' zo moesten lijden (68).

Klaus Mann als amerikaanse soldaat voor het huis in de Poschingerstraße 1, mei 1945

Klaus Mann bezocht begin mei 1945 het ouderlijk huis in de Poschingerstraße 1, dat in een ruïne veranderd was.

De verslagen intellectueel

Ook op politiek gebied raakte Klaus Mann vertwijfeld. De belangrijkste drijfveer van zijn publicistische activiteit was dertien jaar lang de strijd tegen het fascisme geweest. Na de overwinning op het fascisme was het niet meer mogelijk één front te vormen tegen een gemeenschappelijke vijand. In plaats daarvan brak de Koude Oorlog uit. Kapitalisme en socialisme stonden vanaf nu lijnrecht en onverzoenlijk tegenover elkaar. De mogelijkheid de wereld met geestelijke middelen te veranderen bekeek hij onder invloed daarvan met een toenemende scepsis. De intellectueel was verslagen. De samenwerking tussen geest en macht bleek niet mogelijk in de naoorlogse wereld. 'Der Kampf zwischen den beiden anti-geistigen Riesenmächten - dem amerikanischen Geld und dem russischen Fanatismus - lässt keinen Raum mehr für intellektuelle Unabhängigkeit und Integrität. Wir sind gezwungen, Stellung zu nehmen und gerade dadurch alles zu verraten' (69).

Nog steeds weigerde Klaus Mann stelling te nemen vóór een bepaalde ideologie. Daardoor kwam hij alleen te staan. In het Westen zagen ze Klaus Mann als communist, terwijl communisten niets van hem moesten hebben. Klaus Mann had uit naam van de 'humanität' een nieuwe wereld willen opbouwen. Dat achtte hij niet meer mogelijk. Als oplossing stelde Klaus Mann voor een nieuwe beweging van Europese intellectuelen in het leven te roepen, 'eine neue Bewegung der Verzweiflung, die Rebellion der Hoffnungslosen'... 'Wir sind an einem Punkte angelangt, wo nur die dramatischste, die äusserste Geste noch irgend Aussicht hat' (70). Deze dramatische daad bestond uit een zelfmoordgolf onder alle intellectuelen om de volkeren uit hun verdwazing te halen.

Einde in Cannes

Deze politieke teleurstellingen, de houding van de Duitsers tegenover de emigranten, het drugsgebruik, de eenzaamheid, de ouderdom of misschien alleen het troosteloze weer in Cannes zorgden ervoor dat Klaus Mann op 21 mei 1949 zelfmoord pleegde met behulp van een overdosis slaapmiddelen.

Klaus Mann in 1949