Olympia
- Inleiding
- De Duitse filmindustrie tot 1938
- Jeugd in Berlijn
- Gevecht in sneeuw en ijs
- Filmen voor de nationaalsocialisten
- Triumph des Willens
- Olympia
- Oorlog en escapisme
- Vervolging, rehabilitatie en Afrikaans avontuur
- Analyse
- Conclusie
- Noten en literatuur
- Links
Terwijl Leni Riefenstahl nog bezig was met Tag der Freiheit, die op 30 december 1935 met veel vertoon in première ging, kreeg ze alweer een nieuwe opdracht. Ze werd nu gevraagd de Olympische zomerspelen van 1936 te filmen.
Leni Riefenstahl heeft willen doen geloven dat Olympia een privé-onderneming was van haar eigen firma Olympiade-Film GmbH en dat de film uit privéfondsen werd gefinancierd (64). Barsam zegt dat het IOC haar vroeg de film te maken en in een interview uit 1973 zegt ze dat ze zelf een jaar voor de spelen naar Ufa is gegaan om een regeling te treffen voor de verfilming van de Olympische Spelen. Ufa zou niet geïnteresseerd zijn geweest en daarom ging ze naar TOBIS, die wel direct instemde, zonder medeweten van Goebbels. Deze zou op zijn beurt weer furieus zijn geweest (65).
Financiering door het Rijk
Documenten uit de archieven van Koblenz laten een heel ander beeld zien. Hieruit blijkt dat Goebbels zelf de opdracht heeft gegeven aan Leni Riefenstahl: 'Die Olympiade Filmgesellschaft war durch eine Anordnung ihres Auftraggebers und Schirmherrn, des Reichsministers Dr. Goebbels, das alleinige Recht zu Aufnahmen und zur filmischen Ausnutzung der Spiele gegeben worden' (66). Uit deze documenten blijkt ook dat Olympiade-Film GmbH geen privé-onderneming was, maar een 'Firma des Reiches'. De firma diende als dekmantel voor de financiering van de film door de nazi's. Zij was speciaal voor dat doel op 9 december 1935 opgericht en werd door Leni Riefenstahl en haar broer Heinz beheerd. Op 30 januari 1936 deelde het Reichsfinanzministerium aan het Amtsgericht Berlin-Charlottenburg mee: 'Die Olympiade-Film GmbH wird auf Veranlassung des Reichs und mit Mitteln des Reichs gegründet'...Die Gründung der Gesellschaft ist notwendig, weil das Reich nicht offen als Hersteller des Films in Erscheinung treten will. Es ist in Aussicht genommen, die Gesellschaft nach Abwichlung der die Herstellung des Films betreffenden Geschäfte zu liquidieren (67). In deze stukken wordt niet gezegd waarom de nazi's niet als de officiële geldschieters op wilden treden.
Leni Riefenstahl praat met Joseph Goebbels over Olympia (november 1937)
Ongewone opnametechnieken
Riefenstahl kreeg, bij de voorbereiding van Olympia, met problemen te maken die nog niet door andere filmmakers waren opgelost. Er waren tot dan toe nog geen documentaires met sport als onderwerp gemaakt afgezien van nieuwsfilmpjes. De objecten zijn continu in beweging, verdwijnen onder water of gaan hoog de lucht in, terwijl de mogelijkheden van de camera's in die tijd nog zeer beperkt waren. Er bestonden nog geen zoom-objectieven en de lichtsterkte van de lenzen was beperkt. Daarnaast werd het filmwerk bemoeilijkt door beperkingen die het Olympisch Comité oplegde om de spelers niet te hinderen.
Om deze problemen op te lossen ontwikkelde Leni Riefenstahl nieuwe cameratechnieken en begon zij al maanden van te voren aan het testen van de ongewone opnamemogelijkheden. Voor de hardloopwedstrijden ontwierp ze een camera die over een rail liep en aan een soort katapult vast zat, waarmee de snelheid geregeld kon worden, zodat de camera gelijk bleef met de atleten. Voor de duikscènes bedacht ze een speciale onderwatercamera. De cameramannen doken dan met de duiker mee en moesten vaak onder water ook nog van lens verwisselen. Deze operatie vergde van de cameramannen zes maanden training (68). Dit alles gebeurde met een werktempo die maar weinig medewerkers konden volhouden. Henry Jaworsky, een van haar vaste cameramannen, vertelt over haar enorme energie: 'She was very hard to work with because she has a source of energy that is incredible...I've never seen that woman sleep. Her mind is always winding' en 'She would rush from one cameraman to the other like a maniac and say- How are you doing, how are you doing? How about this and this? Screaming and hollering-oh, she was an absolute maniac, she was wild' en 'After a 12 to 16 hour day she would get the whole gang together around a big table. We were all falling asleep. She had been with us all day long. But that woman was full of energy...She would tell you what lens to use, what focal length, she would tell you how many frames to run...she would tell you what filter to use, she would go into minute detail and no contradiction, you do this' (69).
Leni Riefenstahl achter cameraman Walter Frentz tijdens de opnames van Olympia (1936)
Strijd, schoonheid en Olympisch ideaal
In tegenstelling tot haar beweringen over Triumph des Willens zegt ze over Olympia dat ze alles van te voren in haar hoofd had. 'I had the whole thing in my head. I treated the whole thing like a vision. I was like an architect building a house' (70). Bij de winterspelen van 1936, waar ze was gaan kijken om zich op Olympia voor te bereiden, had ze drie vormprincipes ontwikkeld die in de film centraal moesten staan: 'Kampf, Schonheit und Olympia'. 'Der Kampf soll dargestelt werden... als allgemeingultige Ausdrucksform des Lebendigen und Krafterfüllten Willenseinsatzes. Den berauschenden, glühenden Geist der Jugend, der im Kampfe lebt, will ich aufzeigen'. Het tweede thema was 'Die Schönheit eines sportlich harmonisch durchgebildeten Körpers, das ebenmass der Bewegung, die von blutvollem Erleben erfüllt ist...Denn im Kampf findet man die unbewusste , ungekünstelte und gewissenmassen von allen Schlacken gereinigte Bewegung'. Het laatste thema, het Olympisch ideaal, moest de film 'sein innere Gestalt geben. Der völkerverbindende, aus reiner Begeisterung geborene Gedanke wird künstlerisch geformt werden' (71).
Deel 1: Fest der Völker
In de film zijn de drie thema's duidelijk terug te vinden. Het eerste deel, Fest der Völker, opent met beelden van de akropolis in Athene en de tempel van Zeus in Olympia. Er volgen opnamen van Griekse beelden die langzaam overgaan in opnamen van welgevormde naakte atleten die aan het trainen zijn. Daarna volgen beelden van eenzame hardlopers met de olympische fakkel, die uiteindelijk het Olympisch stadion wordt binnengedragen. Deze scènes suggereren continuïteit tussen het oude Griekenland en het Duitsland anno 1936. Dit wordt opgewekt door de haast onzichtbare overgangen van Griekse beelden naar hardlopers en uiteindelijk naar het Olympisch stadion in Berlijn.
Na de proloog volgt de entree van de deelnemende landen in het stadion. De rest van het eerste deel bestaat uit verschillende sportonderdelen. Hierin is een belangrijke rol weggelegd voor de Afro-Amerikaanse atleet Jesse Owens. Het is duidelijk dat het competitie-element niet belangrijk was voor Leni Riefenstahl. Ze was vooral geïnteresseerd in de gratie en schoonheid van het menselijk lichaam. Jesse Owens was daar een ideaal onderwerp voor. Veel van het materiaal dat ze van hem geschoten heeft, is geconcentreerd op zijn lichaam, op zijn spieren, transpiratie, bewegingen en uitdrukkingen op zijn gezicht.
Openingsène van Olympia, Fest der Völker
Duikscènes uit Olympia, Fest der Schönheit
Deel 2: Olympia, Fest der Schönheit
Het tweede deel van Olympia, Fest der Schönheit, is afgezien van de duikwedstrijden minder indrukwekkend. Dit komt waarschijnlijk door de grote variëteit aan onderwerpen, waardoor het de eenheid mist die het eerste deel wel heeft. Na achttien maanden monteren ging de film op de verjaardag van Hitler, op 20 april 1938, in première.
Leni Riefenstahl tijdens de première van Olympia op 20 April 1938.
De film won verschillende prijzen. Ze won de Staatspreis (1938), de Grote Prijs van Parijs , de Polarprijs in Zweden een gouden medaille op het film festival van Venetië en ze ontving in 1948(!) van het IOC een diploma en een gouden medaille. Na de voltooiing van Olympia vertrok Leni Riefenstahl op 4 november 1938 naar Amerika voor de promotie van de film. Ze werd daar alles behalve enthousiast ontvangen. In New York hielden joodse organisaties demonstraties en in Hollywood negeerde de filmwereld haar. Men wilde niets te maken hebben met de vrouw die bekend stond als de maîtresse van Hitler. Alleen Walt Disney nodigde haar als collegafilmer uit in zijn studio's.
Aankomst in New York op de SS Europa op 4 november 1938. Het originele onderschrift luidde: '11/4/1938-New York, New York- Leni Riefenstahl, Naziland’s film queen, greets America with a big smile upon arriving on the S.S. Europa.'
Tijdens haar verblijf in Amerika vond de Reichskristallnacht plaats. Haar commentaar op die gebeurtenis was dat ze de berichten niet geloofde en ze ontkende dat er sprake was van mishandeling en vervolging van joden in Duitsland (72).