Conclusie

Hellmut von Gerlach heeft een opmerkelijke politieke weg afgelegd. Naar geboorte en talent was hij voorbestemd voor een bestuurlijke of juridische carrière in het Wilhelminische Duitsland, maar hij keerde zijn klasse en de 'politieke' ideeën die hoorden bij die klasse de rug toe. Hij was daarbij een typische man van de redelijkheid. Het gevoel bleef altijd ondergeschikt aan het verstand. Dit betekende niet dat hij zonder idealen was. Integendeel, hij werd zijn leven lang gedreven door idealisme. Binnen de conservatieve beweging streefde hij naar sociale hervormingen en later streed hij voor democratisering en vrede. Bij dit streven deed hij geen beroep op ethische argumenten. Zijn pessimistische mensbeeld liet dit niet toe: 'Ich fürchte, dass die Mehrheit der Menschen nie überwiegend gut sein wird. Aber vielleicht gelingt es, sie zum Denken zu bringen, ihren natürlichen Egoismus in vernünftigen Bahnen zu lenken.'

Zijn praktische en rationele instelling kwam vooral tot uiting in zijn opvattingen over het pacifisme. En in het debat met Ignaz Wrobel in Die Weltbühne. Het was wel gemakkelijk iemand als Ebert aan te vallen, maar de omstandigheden na de Eerste Wereldoorlog leenden zich eenvoudigweg niet voor hervormingen. Met rationele argumenten verdedigde hij ook zijn besluit niet tot de SPD toe te treden: hun economische programma was niet realistisch.

Het is niet terecht als Modris Eksteins in The limits of reason. The German democratic press and the collaps of Weimar democracy (Oxford 1975)schrijft dat het uittreden van Von Gerlach uit de DDP de terugtocht van veel idealistische republikeinen en democraten uit de politieke realiteit van de Weimarrepubliek symboliseerde. Von Gerlach kon zich in geen van de politieke partijen in de Republiek vinden, maar hij bleef de Republiek door zijn journalistieke activiteiten steunen en deed al het praktisch mogelijke om de Republiek te redden.

Pas aan het eind van de jaren twintig valt er iets van een politieke inzinking te bespeuren en lijkt hij verbitterd te raken over het uitblijven van succes van zijn streven om het Duitse volk immuun te maken voor militarisme, antirepublicanisme en chauvinisme.